Podręcznik

Akacja

Akacja

Aloes zwyczajny

Aloes zwyczajny

Babka lancetowata

Babka lancetowata

Bażyna czarna

Bażyna czarna

Chaber bławatek

Chaber bławatek

Cytryniec chiński

Cytryniec chiński

Czarnuszka siewna

Czarnuszka siewna

Czarny bez

Czarny bez

Czerwona koniczyna

Czerwona koniczyna

Czystek

Czystek

Dzika róża

Dzika róża

Dziurawiec zwyczajny

Dziurawiec zwyczajny

Fiołek trójbarwny

Fiołek trójbarwny

Głóg

Głóg

Hibiskus

Hibiskus

Jeżówka elektryczna

Jeżówka elektryczna

Kminek zwyczajny

Kminek zwyczajny

Kocanka piaskowa

Kocanka piaskowa

Kolendra siewna

Kolendra siewna

Koper włoski

Koper włoski

Ostryż długi (kurkuma)

Ostryż długi (kurkuma)

Lipa

Lipa

Łopian większy

Łopian większy

Macierzanka piaskowa

Macierzanka piaskowa

Mak lekarski

Mak lekarski

Melisa lekarska

Melisa lekarska

Mięta pieprzowa

Mięta pieprzowa

Morszczyn pęcherzykowaty

Morszczyn pęcherzykowaty

Morwa biała

Morwa biała

Opuncja figowa

Opuncja figowa

Pokrzywa zwyczajna

Pokrzywa zwyczajna

Rumianek pospolity

Rumianek pospolity

Skrzyp polny

Skrzyp polny

Stokrotka pospolita

Stokrotka pospolita

Szałwia lekarska

Szałwia lekarska

Wierzba biała

Wierzba biała

Żeń-szeń właściwy

Żeń-szeń właściwy

Czarny bez
Powrót do listy

Czarny bez

(Sambucus nigra L.)

Czarny bez to małe drzewo lub krzew należący do rodziny przewiertniowatych (Caprifoliaceae). Pochodzi z Europy, Zachodniej Azji i Afryki Północnej, skąd został sprowadzony do innych regionów świata. W Polsce znany jest też jako: bzowina, bez apteczny czy bez dziki.

W Polsce czarny bez rozpowszechniony jest na niżu i w niższych partiach górskich, bywa sadzony koło domów i w parkach jako roślina zdobnicza.

Bez czarny dorasta do 4-10 m wysokości. Liście czarnego bzu są duże, ciemnozielone o 5-7 listkach eliptycznych lub podłużnych nierówno piłkowanych. Liście rozwijają się o wiele szybciej niż kwiaty bzu, które są drobne białokremowe, osadzone na długich szypułkach i tworzą baldachokształtne kwiatostany. Czarny bez kwitnie w maju i czerwcu, jego przyjemne dla oka kwiaty mają dość specyficzny zapach dla nosa, a smak ich jest korzenny i gorzkawy.

Prawie wszystkie części czarnego bzu wpływają pozytywnie na nasze zdrowie.

Głównym surowcem zielarskim są owoce i kwiaty czarnego bzu zbierane ze stanu naturalnego. W przypadku owoców  najważniejszy jest ich stopień dojrzałości, a w przypadku kwiatów - okres kwitnienia, w którym dokonywany jest ich zbiór. Kwiaty bzu czarnego najlepiej zbierać   w początkowym okresie ich kwitnienia, który przypada na przełom maja i czerwca. Owoce  to małe, kuliste, ciemnoczerwone jagody, zebrane w postaci baldochronu.  W pełni dojrzałe owoce są czarne i lśniące, najlepiej zbierać je na przełomie września i października.

We współczesnym ziołolecznictwie czarny bez jest powszechnie stosowany i jest jednym z ważniejszych surowców zielarskich.

W kwiatach bzu występują głównie flawonoidy, kwasy fenolowe, kwasy organiczne, garbniki, sole mineralne i olejek eteryczny. Owoce zawierają głównie antocyjany, węglowodany, pektyny, garbniki, witaminę C, witaminy z grupy B oraz karotenoidy i sole mineralne. Zawartość tych składników zależy jednak od klimatu, warunków glebowych, warunków przechowywania oraz sposobu transportu surowca do czasu przetworzenia.

Z kwiatów i owoców bzu czarnego przygotowuje się  napary, odwary, ekstrakty, a także soki.

Kwiaty i owoce czarnego bzu w ziołolecznictwie stosowane są do przygotowywania naparów, ekstraktów i wyciągów, które wykazują wielokierunkowy wpływ na organizm człowieka. Przetwory z kwiatów bzu czarnego działają przede wszystkim napotnie, przeciwzapalnie, wspomagają odporność organizmu, a także wykazują działanie moczopędne. Dzięki obecności flawonoidów uszczelniają także  ściany naczyń krwionośnych i zwiększają ich elastyczność.  Podobne właściwości  wykazują owoce bzu czarnego. Cenione jest także ich działanie odtruwające, ponieważ ułatwiają usuwanie z organizmu szkodliwych produktów przemiany materii i toksyn. Owoce bzu czarnego stosowane są także pomocniczo w stanach zapalnych żołądka i jelit.

Czarny bez wykorzystywany jest  też w kuchni do przygotowania soków, konfitur, dżemów, cukierków, galaretek, win, marynat czy syropów.

Zawarte w kwiatach bzu polifenole są silnymi przeciwutleniaczami, dlatego czarny bez jest stosowany w kosmetologii.

Kosmetyki na bazie czarnego bzu działają kojąco na skórę, łagodzą podrażnienia i zaczerwienienia. Doskonale także oczyszczają skórę i pobudzają jej ukrwienie. Flawonoidy i kwas fenolowy niwelują wolne rodniki oraz chronią błony komórek przed utlenieniem i degradacją kolagenu. Ekstrakty z czarnego bzu wzmacniają naczynka krwionośne, zmniejszają ich przepuszczalność i zapobiegają tzw. „pajączkom”.

Owoce czarnego bzu nie nadają się do spożycia na surowo!

Wynika to z zawartości sambucyny (szczególnie glikozydu cyjanogennego), silnie trującego związku, którego obecność stwierdzono we wszystkich częściach morfologicznych rośliny, ale w największej ilości w niedojrzałych owocach oraz w świeżych kwiatach. Spożycie owoców na surowo może wywołać ostre zatrucie, objawiające się osłabieniem organizmu oraz dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego. Spożycie kwiatów i owoców czarnego bzu po wcześniejszej obróbce termicznej (gotowanie, suszenie) jest bezpieczne i nie powoduje żadnych efektów ubocznych.